Кўз ёшинг

Линтоннинг Бристоль қўлтиғига қараб юзланган қисмида денгизга қўшилиб кетадиган сувга қараб турибман. Ватан билан ўртада соғинч ва ўн минглаб мил масофадан бўлак нарса топиш қийин. Борди-ю онам ўз онаси кўмилган қишлоқдан осон юз ўгирганида эди, мен уни аллақачон Лондонга кўчириб келардим. Аммо бирга келиш учун Тошкентга унамаган ягонам Албионнинг кўринмас сеҳрига ҳеч қачон учиб кетмасди. Балки унинг ёнида қолганим энг яхши йўл эди деган ўй ва мени Британияга етаклаган орзулар тун-у кун курашиб, ўртада мен учун иккиланиш деб аталмиш кичик жаҳаннам ҳосил қилишади. Ҳа, мен водийга албатта қайтаман. Узиб бўлмас ришталарим батамом оёқ узишимга ҳеч қачон йўл қўя олишмайди.

Ва мени кутмайдиган яна бир нарса бор. Бу севгилимнинг кўз ёшлари. Танлаш имконияти ўн марта берилганида ҳам у қизни хатто онамнинг рўмолига алишмайман. Ахир пайдо бўлганимнинг дастлабки тўққиз ойидаёқ онамнинг жисмига сингиб кетганман. Бироқ ҳозир вужудим ўша дилбарнинг иссиқ қучоғини шунчалар соғинадики, Бристолнинг сувларига индамай ғарқ бўлиш мен учун қўрқинчли эмас. Сочимни учириб турган шамол унинг истакларига ҳеч қачон терс бормайдиган сабримнинг косасига ўхшаб кетаётган бўлса, қирғоққа урилаётган ва қуруқликни нам қилишга тобора уринаётган тўлқинлар ғуруримнинг кулга айланган қисмини эслатиб турибди. Ахир у мени кутмаяпти.

Сўнгги вақтлар деярли ҳар учрашувда уни йиғлашга мажбур қилардим. Юзидан оқаётган ёшлари кундан-кун уни мендан олисларга олиб кетаётганини ҳис қилиб турганимга қарамай, ортга қайтишнинг имкони бўлмади. Ўртадаги аҳилликка ўзимнинг ҳавасим келиб юрадиган вақтлар бугун тушга ўхшайди. Ўзимнинг кўзим ўзимнинг бахтимга қаттиқ текканди. У мени севмасди, фақатгина ишонч боғлаб турарди. Вақт ўтгани сайин ўша ишонч ҳам дарз кетди.

Иложсизлик эркак киши учун ўта ёқимсиз нарса. Уни қайтариш қўлимдан келмайди. Чунки у ўз севгани билан бахтли. Ортда қолган хотираларини ўчиришга ўзида куч топа олади. Мен эса Тошкент-у Лондоннинг минглаб гўзаллари билан 1001 кечани кўнгилхушлик билан ўтказганимда ҳам ўша кунлар унинг кўз ёшларичалик қадрли бўла олмайди. Юзидан оқиб тушаётган томчини бир ўпич билан тўхтатиб, у қолдирган намликни бош бармоғим билан артганимчалик меҳрни яна кимгадир бера олишимга ишонмайман.

Йўқ, йиғлашини ҳеч қачон хоҳлаган эмасман. Бунга қасддан ҳаракат қилганим ҳам йўқ. Шунчаки ўзим билан ўзимнинг курашимга уни ҳам қўшиб юбордим. У синган кўнглига малҳам излаб келганди. Мен эса ишончни севгига айлантириб, ҳаммасини чигаллаштириб юбордим. Қирғоқдан ҳиёл узоқроқда бир-бири билан ўйнашаётган бўронқушлар гувоҳ бўлсин, мен уни соғиняпман, ҳаммасига ачиняпман, тушунаяпман. Кеч...

Тошкентга ҳар борганимда унинг уйи ёнидан ўтаман. Қайтишда ҳам менга ёд бўлиб кетган кўчалар билан хайрлашиб, кейин учиб кетаман. У мени кўрмайди. Балки кўришни истамагани учундир. Ёмғирлари билан машҳур, қорни деярли кўрмайдиган шаҳар осмонига қора булутлар сузиб киришини кўрганим ҳамоноқ у эсимга тушаверади. Ҳозир улар заминни янада файзли қилиб, йиғлаб беришади. Балки у ҳам йиғлашдан тийилмагандир, балки кўз ёшлари хабар бериш учун Лондонга қадар учиб келишармикан? Вужудга оқиб кираётган яхна испан виноси мана шу каби хаёлларни бош узра чирпирак қилаверади. Мен кузатиб турган Бристоль сувлари ва Линтоннинг ёввойи ҳавосида фақатгина бир нарса – унинг кўз ёшлари йўқ. Ўша ёшлар ичимни арралаётганини сезиб турардим. Унинг юзига томчи, менинг ичимга оғу бўлиб оқадиган ёшларга термулуш ҳеч қачон осон бўлмаган. Аммо ҳозир ўша ёшларни ҳам соғиндим. Тушунармикан у буни?     

Рашк

“Ее губы, которые я целовал, но не мог насладиться были такими красивыми, что сводили меня с ума. В каждой красивой девушке я видел их часть, но никого не мог поставить выше тебя. Причина проста – я забыл о себе, я начинал жить в ее душе…”

Куннинг асосий қийинчилиги намлашиб ётган ғиштни олиб кетиш учун тайёрлаш ёки зах ҳиди билан нафақат мияга афюндек таъсир қилаётган, балки инсонни зимдан чиритаётган муҳит билан курашиш эмас, ўз-ўзинг билан курашиш. Олишинг муқаррар бўлган қора хатлар сенинг номинг билан битилган қора хатлардан буткул фарқ қилади. Чунки сени қисман йўқотиб бўлишган. Жонсиз тананг билан хайрлашиб олишлари учун имконият яратиб беришади. Аммо сен ўзинг йўқотаётган нарсалар билан фақатгина хаёлда хайрлашишга мажбурсан. Сен ҳеч нимани қуча олмайсан. Озодлик қадрини ундан маҳрум кишилар каби ҳеч ким тушуна олмайди. Камера ва унга туташ трущобадан чириётган инсон зоопаркда туғилган ҳайвондан мана шуниси билан фарқ қилади.

“Ты стояла возле двери, а твои глаза хотели меня, я это видел, я это прочел в твоих глазах. А знаешь, вроде совсем недавно ты ходила в моей рубашке, а теперь она не у тебя. Ты молчаливо села в джакузи и приняла решение сесть напротив меня. Знаешь, я вплоть до твое родинки на груди скучаю…”

Озодликдаги йиллар жуда тез ўтади. Яна шундай жойлар борки, қуёш атрофингда айланмайди, булутлар бир жойда қотиб туради. Соатнинг чиқиллашигина эшитилади, аммо миллари юришни истамайди. 9 йил бирга ўқиган синфдошларинг бир-у, 9 ой бир камерада ётганинг бир бўлиб кетади. Бирида сен келажак учун, иккинчисида умид учун курашасан, фарқи катта.

Тепада бойлар боласи. Қуёш тагида жазоси енгилроқлар. Ичингни тўкиб, ўпкангга зарба берадиган намда қолганлар меҳнат қилишади. Бунда сен қуёш нуридан кўзингни асраш учун қора кўзойнак тақиш у ёқда турсин, бошингдан офтоб урмаслиги учун рўмолча ҳам ўрамайсан. Тоза ҳаводан нафас олишни ўзинг учун бахт биласан.

“Меня посетил плохой сон. Ты не хотела разговаривать со мной. Колличество твоих писем тоже сократилось. Как проходят твои дни и ночи без меня? Я буду гореть в ожидании, буду ждать, когда ты мне будешь рассказывать мне каждое мгновенье прожитого твоего дня. Я люблю тебя, только тебя, одну лишь тебя!”

***

Миллий байрамларнинг ҳаммаси биз учун қадрли. Унда дам олиш учун озгина шароит яратиб беришади. Вақти келиб панжаранинг ортига ўтиб қолганингда ҳам ўша байрамлар қадрини ҳис қиласан. Ҳеч бўлмаганда битта юмалоқни без закуски ичиб, ичинг ёниб кетмаслиги учун ўзингга ёрдам бериб юборасан.

Ҳозир эса тобига етиб совутилган чифир ва энг арзон тамакининг фильтри узиб олинган танаси энг яхши ёрдам. Бахтишка тўғримда, доимо ўзи билан бўлмайдиган гитарасини чертиб ўтирибди. Beats ударларига ўрганиб қолган қулоқлар учун унинг тинғир-тинғири барибир ёқади. Чунки оҳангсизликка ўрганиб қолганмиз.

Когда я впервые увидел тебя,

Этот смех,

Ты мне напомнила, по-моему,

Сразу всех,

Кого я любил, с кем хотел быть вместе.

Я стоял, как вкопанный,

У меня не было слов.

У хотинини жуда ҳам севади. Тўйигача уч йил, кейин яна икки йил бирга бўлишди. Яқин дўстларидан бирининг подставаси билан бугун бу ерга келган. Кечаси дневникига фақат у ҳақда ёзиб чиқишини билишим учун темир кроватининг бош томони тагидаги секреткасида асрайдигани общий тетрадини ўқишим шарт эмас. У шундай севадики, буни билган қолганлар ҳам ўша гўзалга беғараз ошиқ бўлишади.

Еле выговорил:

"Не подумай ничего плохого,

Но мы ещё не расстались,

А я уже хочу увидеть тебя снова!"

Ай, больно, ай, больно, ай,

Дай мне нежность...

***

У чидай олмади. Узоқни кўзлайдиганлар фикрига кўра тишини-тишига қўйиши керак эди. Менинг фикрим сал бошқачароқ, балки добавкасига лом билан тинчитиб қўя қолгани маъқул эди. Катта хитнинг кимдандир аламзада бўлиб келганини мордаси айтиб турганди. Дуч келганига гап ташлай бошлади. Агар хотини ҳақида гапирмаганида Бахти ҳам ҳаммасини ҳазилга буриб кетиши мумкин эди. Лекин у захнинг чотга таъсири ҳақида ўзидан ҳам совуқ лекцияси билан ҳаммасини тушуниб турган барчанинг нервига тегиш билан чекланмай, чиройли аёлларга соғлом эркаклар кераклиги ҳақидаги аччиқ ҳақиқатга ўтиб кетди. Кейин эса “Тўғрими?” деган долбоебча саволи билан камерадошимга қараб тиржайди.

-          Тушунмадим?!

-          Ҳа, нима хотининг чиройли эмасми?!

-          Ну..?

-          Ким билади озодликда ким қандай юради...

Биринчи саволининг ўзидаёқ қўлидаги ғишт парчасини ғижимлаб бўлганди. Ментнинг охирги сўзи чиқиб улгурмай туриб ўша парча йўлда эди. Мўлжал аниқ бўлди. Добавка тарафдори бўлсам ҳам, кейинги ҳужумдан аранг тўхтатишда фаол иштирок этдим. Ғишт қолипдан кўчганди.

***

Учёт учун хонага кирганимда сўзлари ёд бўлиб кетган саволларга энсам қотиб ўтирарди. “Ҳа, йўқ... Ҳа, йўқ...” Иссиқ ва намлик сабаб ичи сасисб кетган фуражка вешалкада илиниб турар, айланишдан бошқага ярамаслиги аллақачон тушунган осма вентилятор тўхтай-тўхтай деб айланар, ранги униқиб кетган шкаф эшиклари ёпилмай қолган, жовонлар эса бир-бирининг устига чиқиб қолган, стол усти қора чойнинг тўкилган томчилари билан доғ бўлиб кетган. Кўзим ичи кўриниб турадиган мусор челак ва унда ётган таниш қоғозга тушди. Бахтишканинг дафтарига жуда ўхшаб кетаркан. Ранги сарғиш тусда экани учун эслаб қолгандим. Аҳамият шу ерда тўхтади. “А теперь отвали” жумласидан кейин туриб, хонадан чиқиб кетдим.

Бироз олдинроқ, Бахти камерага қайтган куни хат олиб, кейин унга узун жавоб ёзиб юборганди. Орадан бир ой ҳам ўтмай, яна хат келди. Бу сафар камеранинг ўзига олиб келишди. Заррача ақлим бўлганида, ҳаммасини ўйлаб кўриб, Бахтишкани огоҳлантиришим мумкин эди. У эса докадек оқариб кетди. “Сучка!!!” Олдинига хатни ғижимлаб, иккига бўлди. Темир краватини тепди. Бор овози билан бақирди. Дежурныйнинг огоҳлантиришидан кейин, бурчакка суяниб, бошларини қўллари остига олди. Бундай пайтда овутиш учун сўзлар бўлмайди. Маҳбусни синдириши мумкин бўлган иккита энг буюк қотил бор: ўлим ва ҳиёнат. Ота-онасини сўнгги манзилга кузата олмайдиган эркаклар қолган эркаклар олдида кўз ёш тўкишади. Балки шунинг учун ҳам бу ердаги 15 куннинг қадри шунча қўрқинчли. Муддат қанча узоқ бўлса, ора-чорада яқинларингдан кимларнидир барибир йўқотасан. Ўлимдан ҳам дахшати хиёнат. Бу сени синдириб қўяди. Хатто озодликда вақтинг ҳам. Сен севган ва борингни берган аёл ўзганинг тўшагида эканини билиш кўринмас оғу. Юзингга кислота сепишса ҳам, тирноқларингни мих билан кўчиришса ҳам, оёғинг орасига мол боғлайдиган арқонни боғлаб уришса ҳам оғриқ ўтади, аммо ҳиёнатни буларнинг ҳеч бири билан солиштириб бўлмайди. Ўзингга келарсан балки қачондир, лекин унгача ичингни парчалаб, адо қилади. Оҳ, аёллар, эркак рашки нима эканини сиз тушунмайсиз. Сизда эса кундошлик ҳолига кўникиш синдроми эркакникига қараганда анча кўп. Тўғри, ҳаммада ҳар хил...

Ты чужая, но любишь,

Любишь только меня.

Ты меня не забудешь

До последнего дня.

Кейинги кунлар йигит ҳолдан тойганди. Юзига қараб ақлдан озиб бораётганини ҳам, сўлиб бораётганини ҳам тушуниб бўлмасди. Уни соғлом руҳ эмас, ҳаста дил унсиз бошқараётганди.

Ты покорно и скромно

Шла за ним от венца.

Но лицо ты склонила —

Он не видел лица.

Хатто мен билан ҳам кам сухбатлашадиган бўлиб қолди. Нима деб овутишни билмасдим. Панжаранинг ташқари томонидан янги хабар билан келиб, уни қисман овутишим мумкин. Лекин битта камерани ичидан туриб қилинадиган донишмандликнинг бир чақалик қадри йўқ.

Ты с ним женщиной стала,

Но не девушка ль ты?

Сколько в каждом движенье

Простоты, красоты!

Авайлагани дафтарининг расвоси чиқиб кетди. Ёзади, йиртиб ташлайди, ёзади, чизиб ташлайди. Атроф қалин бетон бўлмаганида, унга урилаётган зарбни бутун турма эшитарди. Лекин девор қанча қалин бўлса, овозни ўзига шунча ютиб юборади.

Будут снова измены…

Но один только раз

Так застенчиво светит

Нежность любящих глаз.

Бешинчи куни Бахти телбанамо бўлиб қолди. У ҳеч кимни эшитмаётганди. Кўзлари очилиб юмилмаётганига ҳам эътибор бердим. Лекин ҳамма қатори ишлади. Шунчаки мум тишлаб олганди. Бу кеча ухламаслигим керак эди. Ўйлаб ётдим. Кўзим бир неча дақиқага илинди тонгга яқин.

Ты и скрыть не умеешь,

Что ему ты чужда…

Ты меня не забудешь

Никогда, никогда!

Қуёш нури қўл етмайдиган форточкадан тушиб турганди. Кроватнинг оёқ тарафига Бахти бошини қўйиб ётар, чап билаги қонга беланганди. Одеяли оёғига тушиб кетган. Ёнида ўзи иккига бўлиб юборган, кейин эса ғижимини тўғирлаб, улаб олган хат:

“Суд куни онамдан сўкканинг унутолмаганман. Ҳозир эса унутиб юбордим. Сендан ҳафа эмасман. Эвазига бироз қиммат нарсанг олдим. Кўкраги остидаги холини ўпаётганимда ёдимга тушишинг айтмаганда, мен бахтлиман. Бу қасос эмас – севги. Сен ютказдинг!”

Камерадан нарсаларини олиб чиқишаётганда омбор мудиридан Бахтишкага тегишли гитарани уни рози қиладиган нархга сотиб олишимни айтиб, яна 8 ой сабр қилишини илтимос қилдим. Кечаси кроватнинг бош томонидаги секраткадан кундаликни олдим.

“Ее губы, которые я целовал, но не мог насладиться были такими красивыми, что сводили меня с ума. В каждой красивой девушке я видел их часть, но никого не мог поставить выше тебя. Причина проста – я забыл о себе, я начинал жить в ее душе…”

“Ты стояла возле двери, а твои глаза хотели меня, я это видел, я это прочел в твоих глазах.А знаешь, вроде совсем недавно ты ходила в моей рубашке, а теперь она не у тебя. Ты молчаливо села в джакузи и приняла решение сесть напротив меня. Знаешь, я вплоть до твое родинки на груди скучаю…”

Кейин эса унга келган сўнгги хат, хатнинг камеранинг ўзига олиб келиниши, Бахтишканинг қўлидан учган парча сабаб пешонаси шрам бўлиб қолган мент, унинг хонасидаги мусор челак бирин-кетин эсимга тушди. Бахтишгадан кетган сўнгги хат эгасига эмас, ўша ифлоснинг хонасига кириб борганига шубҳам қолмади. Рашк ҳар қандай эркакни синдриб қўяди. Бечора Бахтишка.  

Ўйлаб қолдим. У иродали йигит эди. Ҳаммасига чидаб келаётганди. Балки озодликда вақти ҳаммасига кўз юма оларди. Лекин у умидлари билан курашаётган бир пайтда, умидлар чил-парчин бўлди. Бу эса иродасини синдириб қўйди.

Лайло

Мен учратган қизлар орасида энг яхшиси эди у.

Сэйнт Мэри католик қабристонидан унча узоқ бўлмаган Хили-роудда шотландларга хос архитектура кўринишида бўлсада, ичидан Осиё нафаси уфуриб турадиган каттагина уй бор. Унда доктор Усмон ҳамда унинг мен жуда ҳавас қиладиган оиласи яшаб келади. Лондонга келгунимга қадар лайвмочада суҳбатлашиб турадиганим Кейт исмли қиз тавсиясига кўра Лайлонинг онаси Ҳадича она билан танишгандим (мен уни айнан шундай чақиришни ёқтирардим).

Самимий инсон эканлигини кўзлари айтиб турадиган Ҳадича она ёшлигида ҳам у қадар чиройли бўлмаган чамамда. Лекин унинг қизи Лайло гўзалликда тенг йўқ. Кейинчалик ислом динини қабул қилган асли шотланд кишининг келиб чиқиши мисрлик бўлган аёл билан қурган турмушидан фақатгина 1 та ёдгорлик бор – Лайло. У шундай қиз эдики, ўз нафси йўлида ҳеч нарсадан тап тортмайдиган мендек маҳлуқ унинг учун барча нарсадан воз кечиши, кейин эса қилган ишларидан иймангани ҳолда ўзини Лайлога мос кўрмаслиги мумкин. Хуллас табиатнинг ажиб бир гўзаллиги.

Кейт эса ҳақиқий британиялик. Унга миллат ёки элатнинг фарқи йўқ, лекин туғилган жойи билан фахрланишни билади. Унинг джинси шортилари шу қадар кўпки, яхшилаб эътибор берилмаса, ҳар куни битта иштон билан юрадигандек таассурот қолдириши ҳеч гап эмас. Кўҳна шаҳардаги икки йилим давомида мени энг кўп хайрон қолдирган нарса Лайло ҳамда Кейтнинг муносабати эди. Бир-бирига умуман ўхшамайдиган бу икки қизнинг дўстлиги ҳаётимнинг қолган қисмида ҳам менга ўрнак ўрнида ўтади.

Тан оламан, Кейт билан муносабатларимизда жиддийликка бир қадам қолганди (жиддий деганда улар никоҳ узуги билан тугайдиган воқеани тушунишади). Бу қадамни мен ҳеч қачон ташламайман, уйда онам ва албатта унинг орзу-ҳаваслари кутиб турибди. Кейт ҳам буни яхши билади. Лайло эса барчасидан хабардор. Ўткинчи туйғулар ҳақида унутиб, кўз олдимга орзуимдаги қизни, балки Лайлони келтириб кўрганимдагина ортда қолган кунларимдан росмана уялганман.

Бошидаги рўмоли шахло кўзлари-ю, ундаги бор гўзалликни мутлақо яшира олмайдиган Лайло ҳамма нарсага жуда оддий қарарди. Кейтни уйида қолишимни ҳам, Карлсберг пабнинг беминнат мижози эканимизни ҳам яхши биларди. Тўғри, у биз билан бирор марта бўлсин аҳлоқ доирасидан четга чиқиладиган барларга бормаган. Бемалол бирга тамадди қилиши, хаттоки рок гуруҳлардан бирортаси шаҳар кўчаларида концерт бериб қолса, уйин кулгуга ҳам қўшилиши мумкин. Кийиниш услуби унинг қарашларини ошкор қилиб қўйишини айтмаса, Британиянинг аристократ фемилийлари оиласининг ёрқин намоёндаси. У хаттоки қиролича ҳақидаги бироз уятли анекдодга мазза қилиб кулиб беради.

Толерантлик бобида Кейт ҳам Лайло ҳам деярли ҳар куни мени фикрлашга мажбур қила олишарди. Улар ўзга эътиқодга ҳамиша хурмат кўзи билан қарашди. Пикник сабаб Кейт сумкасининг бир қисмига енгил алкоголь солиб қўйиши мумкин. Лекин Ҳадича она истиқомат қиладиган уйга уларга билинтирмасдан ҳам бундай нарса олиб кирмайди. Лайло эса дугонасининг юриш-туриши уникидан буткул фарқ қилишига қарамай, бирор марта бўлсин маъруза ўқиганини эслолмайман. Айрим пайтларда ўз эътиқодининг айрим нарсаларига тушунмаслигини кўзидаги ўкинч ва лабидаги табассум билан айтиб бериши мумкин. Лекин бу ҳолат унинг ширк келтириши эмасди. Шунчаки фикр эркинлиги керагидан кўп кафолатлаб қўйилган мамлакатда дунёга келган Лайло ўзини ҳамма нарсадан қисиб ўтиришни ҳам хоҳламайди. Хатто Ҳадича она ҳам буни тушунади.

Кунларнинг бирида уйнинг орқа томонида жойлашган боғда телефонда сухбатлашиб ўтирардим. Лайло ўз юмушлари билан юргандек кўринди. Сухбат якунлангач эса, ёнимдан жой олиб ўтирди.

-          Онанг бўлса керак?

-          Ҳа. Сен мени ҳаммадан яхшироқ биласан.

-          Онангдан ҳамми?

Савол юзимга урилган тарсакидек эди. Лайло эса кулимсиради. Унинг оҳангида жиддийлик эмас, ўзига ярашиб турган қувлик бор эди.

-          Мени ҳеч ким онамдан яхшироқ билмайди – гапида давом этди у. Вақти келиб унинг ўрнини турмуш ўртоғим босиши керак.

-          Ва албатта турмуш ўртоғинг мендек йигит бўлишини хоҳламайсан?

Лайло юзини мен томонга бурди. Жавоб илинжида қошимни тепага кўтариб турганимни кўриб, яна боғ томон қаради.

-          Сен ёмон инсон эмассан. Хатто ўтмишдаги хатоларингни ҳам кечириш мумкин. Лекин сен ўзингни тийишни ўрганишинг керак. Бунинг учун эса катта куч керак.

Тўғри айтди. Лайло Британиядек демократик маконда 22 йил яшади-ю, лекин у кетаёган оқимга ўзини қўшиб юбормади. У ўз ҳаётини билди, ўзи қарорлар чиқарди. Ота-онаси ҳам унинг қарорларини доимо қўллаб-қувватлашди. У Кейт билан дўст тутинди. Машҳур колледжлардан бирини тамом қилди. Барча талабалар қўлимизни ушлаб айланганимизда, ўнг қўли билан мени, чапи билан қора танли йигитни тутиб турди, завқланди, кулди. Лекин ўзлигидан кетмади. У ўзгаларнинг ҳаёт ва қарашларига ўзининг фикрларини тиқиштирмади. Шу қиёфаси билан ҳамманинг меҳрини қозонди. Тан оламан, мен Лайлони севиб қолгандим. Қора танли Жая-жаядан тортиб, испаниялик йигит ҳам унинг учун ислом динини қабул қилишдан тап тортмасди. Аммо гап бунда эмас. Гап қалб ноласида. Отаси доктор Усмон исломни қабул қилгунига қадар ҳам чин мўминлардек инсон бўлгани ҳақида Лайло менга айтиб берганди. Бировга ёмонлик қилмаган, яхшиликни, эзгуликни азиз билган, енгил-елпи ҳаётни афзал билмаган. Сўнгги қарори ҳам шунга муносиб бўлди.

-          Ҳеч қачон истакларинг билан иш кўрма. Иродаси кучли инсон қалби айтиб турган йўлдан оғиб кетмайди.

Бу саволларимнинг барчасига бирдек жавоб эди. Мен ҳамма ишларим учун Лайлога муносиб эмасдим. У муносиб деб билганида эса унинг каби ҳаётга тайёр эмасдим. Ҳа, мен иродасиз инсон эдим.  

Рамазон пушаймони

Уйга келишим билан ечиниб, қўлимга сочиқни олдим. Душдан садо чиқмагач кранни ёқиб кўрдим. Бля, сувнинг иссиғи ҳам, совуғи ҳам йўқ. Настроение кирадиган жойига кириб кетди. Ҳеч бўлмаганда рўзада сипо юраман деб Камилланикига бормаганимга минг пушаймон едим.

Холодильникдан бир суткадан бери музлаб ётган тошкентсувни олиб, томоғим ачишиб кетгунича ичдим. Порожнякка кийиб олган халатимни ечиб ухламоқчи бўлиб тургандим, бирдан звонок чалинди. Белбоғни тақиб, глазокка қарамай турибоқ, эшикни қия очдим.

- Ассалом алайкум бизлар келдик, рамазон йўлини...

Эшикни ёпдим. Уйга кириб ҳамёнимни олиб чиққунимча, болакайлар суриб қолишибди. Ёқмадик деб ўйлаган бўлишса керак.

Болалигим бувимнинг уйида кўпроқ ўтгани учун аввалига ўртоқларим кўп эмасди. Эсимни таниб, татар қўшни Талгат аканинг ўғлини урмагунимча ҳеч ким билан тузукроқ гаплашмаганман ҳам. Ҳеч эсимдан чиқмайди, умрим бино бўлиб фақатгина уч марта рамазон айтгани борганман.

Унча ҳам кўп кўришмайдиганим аммамнинг ўғли бир ҳафта-ўн кунга бувимникига келганди. Мендан ойига каттароқ бўлган аммавачамнинг идеяси билан қоқ пешинда рамазон айтгани борганмиз. Қўшни маҳалладаги домларнинг бирига кириб, яна унинг ғояси билан тирикчиликни энг тепа қаватдан бошлаб, пастга тушмоқчи бўлганмиз. Бека эшик тагида энгашиб пол артаётган экан. Звонокни босиб улгурмасимиздан эшик очилди. Мен тутилиб қолдим. Аммамнинг ўғли баланд овоз билан айтишни бошлаб юборди. Менинг жўр бўлиб кета олмаётганимни сезиши билан унинг овози ҳам пастлаб кетди. Тўлачадан келган аёл яғир калишларни оёқ кийимлар турадиган шкафга отиб, кўзини ердан узмай: “Шунақа пайтдаям рамазон этарканми?! 8 дан кейин келларинг. Баҳонада мусорни ҳам кўчага ташлаб кетасанлар” деб кетказиб юборганди.

Кечки саккизлардан кейин худди шу домнинг бошқа подподъездига кириб келдик. Аммаваччамнинг сассиқ сўзлари таъсир қилиб, ўзим ҳам рамазонни қойил қилиб айтиб бердим. Ичкарига кириб кетган бир татар амаки 2 тадан конфетни қўлимизга тутқазиб, кетказиб юборди. Қолган хонадонлар эса эшикни шарт очиб, тарақлатиб ёпиб қўйишди. 15 минут ўтмай бувимнинг эшиги тагида конфет шимиб ўтирардик.

Учинчи марта бир ўзим боришга қарор қилганман. Ўша куни буратино ичгим келганди. Амаким ҳар сафар кечки пайт олиб бераман деб, алдаб келади. Бир марта қўлимдан етаклаб Колянинг буткасига олиб борганида, буратино қолмаган экан. Ўзига “Президент” олиб, ўшани чакиб қайтиб олиб келган.

Шерикчиликдан кўра якка ижронинг бозори чаққон бўлганди. Яна бир сўм топсам, Колядан битта буратино сотиб олишим мумкин эди. Эшикни ўзимдан 8 ё 9-синфларда ўқийдиган такасалтанг очган. Умуман ёқмаган рожасини тиржайтириб, кетидан жудаям кетворган икки қизни бошлаб чиққанди. Қўлида 3 та бир сўмликни ушлаб “Агар яхшилаб, четкий қилиб этберсен, машула ҳаммаси саники, укам”. Чиндан ҳам чиройли икки қиз қиқирлаб кулар экан, рамазон айтгим келмаган. Зинадан пастга югуриб тушиб, ўша молнинг башарасини яхшилаб эслаб қолиш учун яна бир қараб олдим. “Вей, укам, бахке, этмасенам ма пулли ол, ахахаха...” Унга қўшилиб, қизлар ҳам кула-кула эшикни ёпиб қўйишган. Ундан олдинроқ мен яна битта зина пастга тушиб кетгандим.

Ҳамиятимни биринчи марта ўшанда ҳис қилганман. Аниқ эсимда, 1-синфни тамом қилган вақтларим эди. Шу-шу қайтиб рамазон айтмадим. Нафақат рамазон айтмадим, балки меҳнатим эвазига эмас, шунчаки узатилган пулларнинг ҳеч бирига қарамадим. Ичимга нима сабабдан шунчалик қаттиқ олганимни ҳеч қачон тушунтириб беролмасам керак.